Trong quá trình phát triển và hội nhập kinh tế nói chung, hệ thống ngân hàng nói riêng, thông tin, số liệu thống kê tiền tệ - ngân hàng được đánh giá là cơ sở quan trọng để điều hành, hoạch định chiến lược và chính sách ngành ngân hàng.
Các CTCK cũng được Ngân hàng Nhà nước hỗ trợ để báo cáo thông tin kịp thời và chính xác
Cùng với việc đẩy mạnh đổi mới và phát triển các lĩnh vực hoạt động khác của ngành ngân hàng trong những năm gần đây, công tác thống kê ngày càng nhận được sự quan tâm của Ban lãnh đạo Ngân hàng Nhà nước (NHNN) và lãnh đạo của các tổ chức tín dụng (TCTD).
Kết quả của quá trình cải tiến
Quá trình tái cơ cấu hệ thống ngân hàng diễn ra trong điều kiện thị trường tiền tệ ngày càng phát triển về quy mô, cấu trúc và tính đa dạng, đồng thời có khả năng diễn biến nhanh chóng do chịu sự tác động đa chiều của nhiều nhân tố bên trong và bên ngoài trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng.
Theo đó, nhu cầu thông tin của NHNN và các TCTD ngày càng lớn và đa dạng. Vì vậy, nâng cao chất lượng thông tin báo cáo, đảm bảo tính kịp thời, chính xác luôn là mục tiêu, yêu cầu quan trọng đối với công tác thống kê của NHNN.
TS. Tô Huy Vũ, Vụ trưởng Vụ Dự báo Thống kê tiền tệ - NHNN Việt Nam
Với nhu cầu này, từ năm 2010 đến nay, công tác thống kê tiền tệ - ngân hàng của NHNN đã có nhiều bước tiến vượt bậc. Thông tin, số liệu báo cáo thống kê đã góp phần đáp ứng tốt cho công tác chỉ đạo điều hành, giám sát an toàn hoạt động các TCTD.
Phương pháp thống kê tiền tệ của NHNN dần được hoàn thiện theo hướng phù hợp với chuẩn mực quốc tế. NHNN đã xây dựng và thực hiện mô hình báo cáo thống kê tập trung thống nhất trong ngành ngân hàng, trên cơ sở ứng dụng nền tảng công nghệ thông tin tiên tiến. Một mặt, điện tử hóa, tự động hóa hoàn toàn quy trình truyền, nhận file báo cáo, tra soát, kiểm duyệt, khai thác, tổng hợp và quản lý thông tin báo cáo thống kê. Mặt khác, cấu trúc và hình thành kho dữ liệu về báo cáo thống kê tại NHNN theo hướng tập trung, đầy đủ, được sắp xếp khoa học hơn và có tính mở. Hầu hết các TCTD đã tự động hóa đến 70 - 80% trong việc thu thập, chiết xuất, lập báo cáo thống kê gửi NHNN.
Cơ sở dữ liệu thống kê dần được củng cố, hoàn thiện từ cấp chi nhánh đến toàn hệ thống. Ý thức chấp hành quy định báo cáo thống kê của các đối tượng báo cáo được nâng cao; kỷ cương, kỷ luật trong công tác báo cáo thống kê được tăng cường.
Những kết quả cụ thể có thể định lượng trong thời gian qua là:
Thứ nhất, đảm bảo tính đầy đủ của số liệu, báo cáo thống kê khi thu thập tương đối đầy đủ các thông tin, số liệu trong hệ thống báo cáo thống kê gồm 35.000 chỉ tiêu và gần 100 mẫu biểu báo cáo. Đối tượng báo cáo là 63 NHNN chi nhánh tỉnh, thành phố; 1.262 đơn vị, với tổng số 2.741 chi nhánh TCTD, 7.041 phòng giao dịch hoạt động trên toàn quốc và 1.147 quỹ tín dụng nhân dân.
Ngoài ra, NHNN còn thu thập và tổng hợp thông tin, báo cáo thống kê của trên 200 CTCK, công ty quản lý quỹ đầu tư chứng khoán, tổ chức bảo hiểm và các quỹ đầu tư tỉnh, thành phố phục vụ công tác điều hành chính sách tiền tệ quốc gia, thanh tra, giám sát an toàn hoạt động hệ thống ngân hàng, ổn định tài chính - tiền tệ…
Phương pháp thống kê tiền tệ của NHNN dần được hoàn thiện theo hướng phù hợp với chuẩn mực quốc tế
Thứ hai, đảm bảo tính kịp thời của số liệu, báo cáo thống kê. Trước đây, việc thực hiện báo cáo phải qua nhiều tầng nấc trung gian, không được trụ sở chính TCTD kiểm soát, do đó thường bị chậm trễ, thiếu nhất quán.
Hiện nay, số lượng đầu mối báo cáo được cắt giảm, dữ liệu báo cáo thống kê được truyền trực tiếp từ hơn 120 trụ sở chính TCTD về NHNN, không đi qua các đầu mối trung gian nên thời gian gửi và tổng hợp báo cáo thống kê được rút ngắn đáng kể, tạo điều kiện thuận lợi cho các vụ, cục tại NHNN tiếp nhận, tra soát, xử lý và tổng hợp dữ liệu báo cáo một cách nhanh chóng.
Nếu như trước đây, NHNN thường mất khoảng từ 7 đến 10 ngày làm việc mới nhận được báo cáo của TCTD gửi thì nay có thể thực hiện trong ngày. Hàng ngày, những thông tin quan trọng như tín dụng, huy động vốn, thanh khoản, thị trường liên ngân hàng, mua, bán ngoại tệ, thanh toán… được lập trên cơ sở số liệu báo cáo của 100% TCTD đang hoạt động nhằm cung cấp thông tin phục vụ cho dự báo, dự đoán xu hướng phát triển và góp phần cảnh báo sớm các rủi ro an ninh cho hoạt động của hệ thống ngân hàng. Báo cáo hàng ngày là một trong những kết quả cải tiến quan trọng của NHNN.
Bên cạnh đó, NHNN đã tạo điều kiện cho các tổ chức không phải là TCTD, chưa có hạ tầng công nghệ đồng đều như các CTCK, tổ chức bảo hiểm, quỹ đầu tư tỉnh, thành phố… báo cáo kịp thời thông tin cần thiết phục vụ công tác điều hành chính sách tiền tệ quốc gia của NHNN thông qua đường truyền web-base vào công tác thống kê.
Thứ ba, nâng cao tính chính xác của số liệu, báo cáo thống kê. Trên cơ sở ứng dụng công nghệ thông tin tiên tiến, chương trình phần mềm báo cáo cho phép áp dụng công thức kiểm tra chéo, kiểm tra từ nhiều nguồn thông tin khác như bảng cân đối tài khoản kế toán, BCTC, bảng điều tra thống kê…, tự động phát hiện, cảnh báo sai sót. Quy trình tổng hợp, chiết xuất dữ liệu được tự động hóa và được hỗ trợ bằng các công cụ phần mềm thông minh, khai thác đa tiện ích, linh hoạt và có tính mở cao.
Do đó, chất lượng thông tin báo cáo thống kê của NHNN đã được cải thiện rõ rệt, đảm bảo tính chính xác, giảm tối đa sai sót do việc lập, kiểm tra, tổng hợp báo cáo thủ công.
Thứ tư, minh bạch số liệu, thông tin thống kê thông qua việc công bố, chia sẻ thông tin với các công ty xếp hạng uy tín của khu vực và thế giới, các tổ chức quốc tế, tạo vị thế cho NHNN trên thị trường tài chính - tiền tệ quốc tế.
Thách thức đối với công tác thống kê
Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu gần đây bộc lộ một số khoảng trống trong công tác thu thập dữ liệu, tập trung ở một số vấn đề như: (i) chính sách tiền tệ đối mặt với thời kỳ hỗn loạn về thông tin, đổ vỡ niềm tin mang tính dây chuyền nhanh chóng, đòi hỏi nhu cầu thống kê chi tiết hơn và có tính so sánh toàn cầu để theo dõi, ứng phó với các tình huống bất thường, không theo quy tắc chung nhằm giảm thiểu rủi ro cho hệ thống tài chính - ngân hàng; (ii) ngoài chức năng chính trong việc duy trì sự ổn định giá trị đồng nội tệ, kiềm chế lạm phát, NHNN cần phải tập trung hơn vào hoạt động điều phối ổn định tài chính, tiền tệ và cần nhận được sự hỗ trợ nhu cầu thống kê về kỹ thuật, nghiệp vụ, phương pháp luận thống kê,… của các tổ chức quốc tế như Hội đồng quản trị rủi ro châu Âu, IMF, WB...
Cuộc khủng hoảng tài chính trên thế giới vừa qua cho thấy, số liệu thống kê tổng hợp thiếu khả năng phản ánh vấn đề một cách toàn diện, do đó, hạn chế khả năng đối phó kịp thời của các cơ quan chức năng. Việc đưa ra các kết luận dựa trên nguồn thông tin không đầy đủ, thiếu chính xác tiềm ẩn rất nhiều rủi ro.
Vì vậy, với chủ đề “Dữ liệu tốt hơn - Cuộc sống tốt hơn”, một lần nữa Ngày Thống kê thế giới lần thứ hai năm 2015 đã thu hút được nhiều ý tưởng thực tế từ đại diện thống kê của các quốc gia trên toàn thế giới.
Tổng kết kinh nghiệm của NHTW châu Âu cho thấy, số liệu thống kê chính thức giúp nhà lãnh đạo đưa ra những quyết sách mang tính đột phá kể từ khi cải thiện nguồn thu thập số liệu thống kê, hoàn thiện phương pháp luận thống kê, đổi mới công nghệ thông tin và tăng cường hệ thống chỉ tiêu thống kê tin cậy, cho phép việc tổng hợp thông tin phong phú, đa chiều hơn. Quan điểm này được Chủ tịch đầu tiên của Quỹ Tiền tệ châu Âu khẳng định: “Điều quan trọng nhất đối với xây dựng chính sách tiền tệ là công tác thống kê tốt”.
Để thông điệp của Ngày Thống kê thế giới lần thứ hai được vận dụng vào hệ thống báo cáo thống kê giai đoạn 2016 - 2020, NHNN Việt Nam cần tập trung thực hiện một số định hướng chủ yếu sau:
Một là, hoàn thiện phương pháp luận thống kê tiền tệ - ngân hàng theo chuẩn mực quốc tế, có thể áp dụng và thích nghi trong điều kiện của Việt Nam. Những con số thống kê tiền tệ - ngân hàng sẽ vừa phản ánh được thực tiễn của hệ thống ngân hàng Việt Nam, nhưng có thể đảm bảo tính so sánh quốc tế, công khai minh bạch thông tin.
Hai là, tăng cường năng lực thể chế thông qua việc tiếp tục hoàn thiện hệ thống báo cáo, thông tin thống kê theo các văn bản nghiệp vụ hướng dẫn Luật Ngân hàng Nhà nước, Luật Các tổ chức tín dụng năm 2010. Ngoài ra, hoàn thiện các khuôn khổ pháp lý về công tác thống kê nhằm hướng tới tính ổn định, lâu dài và mang tính hội nhập.
Ba là, tổ chức tốt việc thu thập, xử lý thông tin toàn diện từ hệ thống ngân hàng, tài chính, kinh tế vĩ mô nhằm tiến tới việc hoàn thiện Kho dữ liệu thống kê tiền tệ, tài chính ngân hàng tổng hợp, tập trung, thống nhất trên nền tảng công nghệ tiên tiến, hiện đại. Bên cạnh đó, bảo đảm tính liên thông giữa các cơ sở dữ liệu thống kê tiền tệ - ngân hàng với nhau và phù hợp với các cơ sở dữ liệu thống kê tiền tệ - ngân hàng của khu vực và thế giới.
Trong những năm tới, NHNN sẽ ưu tiên tiếp tục tăng cường tính đầy đủ, bao phủ đối tượng báo cáo, chất lượng và tính kịp thời của số liệu thống kê. Từ đó hình thành các bộ dữ liệu chi tiết về thống kê chứng khoán, sở hữu cổ phần, thông tin tín dụng...
Bốn là, tăng cường công tác biên soạn và phổ biến thông tin theo hướng đối thoại thông tin mang tính đa chiều, đáp ứng tối đa cho công tác chỉ đạo, điều hành của NHNN và tạo điều kiện thuận lợi cho các TCTD, DN, người dân trong quá trình tiếp cận, khai thác và sử dụng thông tin. NHNN nhận thức rõ rằng việc thu thập dữ liệu chi tiết hơn nhằm thu hẹp khoảng cách thông tin đòi hỏi những nỗ lực đáng kể của các bên liên quan. Vì vậy, NHNN sẽ nghiên cứu, tìm kiếm những giải pháp cân bằng giữa nhu cầu dữ liệu của cơ quan quản lý Nhà nước và gánh nặng báo cáo.
Năm là, kiện toàn tổ chức bộ máy, tăng cường công tác đào tạo bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ của cán bộ phụ trách công tác báo cáo thống kê.
Sáu là, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, nghiên cứu khoa học, đưa kết quả đề tài về lĩnh vực thống kê tiền tệ áp dụng vào thực tiễn thông qua việc triển khai ứng dụng các công cụ hỗ trợ xử lý, tổng hợp, khai thác dữ liệu, phân tích, dự báo và lập báo cáo thống kê nhanh chóng, linh hoạt, có khả năng tương thích cao với các kiến trúc cơ sở dữ liệu và môi trường ngôn ngữ, phù hợp với thông lệ quốc tế. Đồng thời, đa dạng hóa phương thức truyền, nhận báo cáo thống kê.
Với những mục tiêu cụ thể nêu trên, NHNN sẽ triển khai hoạt động hiệu quả, thành công Kho dữ liệu tập trung (Data Warehouse) tổng hợp, toàn diện về kinh tế, tài chính, tiền tệ và hoạt động ngân hàng, sánh ngang tầm với các NHTW hiện đại trong khu vực và quốc tế, làm cơ sở cho việc phân tích, dự báo, phục vụ tích cực Ban lãnh đạo NHNN, Chính phủ, các bộ, ngành trong công tác chỉ đạo, điều hành và xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển ngành ngân hàng.
